فرهنگ ترکی جایگزین فرهنگ روسی در منطقه!/ کریدور زنگزور رقیب جدی «گذرگاه ارس» است – تابناک

دنیای درخشان: وب سایت تحلیلی «نشنال اینترست» اخیرا مطلبی به قلم «یوهان انگوال» درباره رقابت روسیه و ترکیه در منطقه آسیای میانه منتشر کرده است. در ادامه ترجمه متن مقاله آمده است.

جنگ اوکراین و تحریم های غرب علیه آن بر روابط اقتصادی روسیه و ترکیه تاثیر گذاشته و ترکیه از این فرصت نهایت استفاده را کرده است. روسیه اکنون به شریک اصلی واردات ترکیه تبدیل شده است و صادرات ترکیه به روسیه افزایش یافته است. در پس زمینه انزوای روسیه از غرب، ترکیه به عنوان خریدار گاز روسیه و صادرکننده مجدد کالاهای اروپایی به بازار روسیه اهمیت فزاینده ای پیدا می کند.

این همکاری البته با رقابت ژئوپلیتیکی همراه است، زیرا ترکیه به طور فزاینده ای روسیه را در قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی به چالش می کشد، دو منطقه ای که مسکو قاطعانه آنها را بخشی از حوزه نفوذ انحصاری خود می داند. این برای جایگاه آن به عنوان یک کشور بزرگ ضروری است. ترکیه با استفاده از جمهوری آذربایجان در قفقاز جنوبی، نفوذ خود را به کشورهای ترک زبان آسیای مرکزی در سمت غربی دریای خزر گسترش داد. بنابراین پویایی فراخزری زیر نظر بلوک همکاری های ترک زبان شکل می گیرد که حوزه های مختلفی از جمله امنیتی، تجاری و فرهنگی را در بر می گیرد.

ظهور ترکیه به عنوان جایگزینی برای امنیت

افزایش نفوذ ژئوپلیتیک ترکیه در منطقه وسیع تر خزر را می توان به جنگ 2020 قره باغ کوهستانی بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان ردیابی کرد. در طول جنگ، حمایت گسترده نظامی آنکارا به جمهوری آذربایجان اجازه داد تا بخش‌های زیادی از خاکی را که جمهوری قره باغ کوهستانی از اوایل دهه 1990 کنترل کرده بود، پس بگیرد. در حالی که ولادیمیر پوتین میانجی‌گر آتش‌بس بود و دستور استقرار نیروهای حافظ صلح روسی در منطقه درگیری را صادر کرد، این واقعیت باقی است که جنگ با پیروزی آذربایجان متحد ترکیه و شکست ارمنستان متحد روسیه پایان یافت. بنابراین ترکیه بر حضور نظامی خود در قفقاز جنوبی تاکید کرد و از این طریق انحصار نظامی روسیه در منطقه را شکست.

با کاهش نفوذ روسیه در آسیای مرکزی، نفوذ ترکیه در آن منطقه افزایش می یابد

بر اساس این موفقیت، ترکیه و جمهوری آذربایجان اتحاد استراتژیک خود را در سال 2021 با بیانیه شوشا تنظیم کردند. این معاهده با یکی از اعضای ناتو (ترکیه)، که شامل تعهدات دفاعی متقابل است، به آذربایجان به عنوان تنها کشور قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی، جایگزین امنیتی واقعی برای مسکو می‌دهد. در سپتامبر 2023، آذربایجان شجاع از طریق یک حمله نظامی “در مقابل نیروهای حافظ صلح روسی” به هدف سه دهه خود در کنترل کامل منطقه قره باغ ناگورنو-قره باغ دست یافت. روسیه تحت فشار جنگ خود در اوکراین، خروج فوری و کامل نیروهای خود از قره باغ کوهستانی را در آوریل 2024 اعلام کرد.

قاطعیت ترکیه در قفقاز جنوبی، آن سوی دریای خزر، به کشورهای ترک در آسیای مرکزی نشان داده است که همکاری با آنکارا می تواند منافع امنیتی واقعی داشته باشد. بنابراین، هر دو قزاقستان و ازبکستان روابط دوجانبه خود را با ترکیه به سطح یک مشارکت راهبردی جامع ارتقا دادند و توافقنامه هایی را برای توسعه همکاری های نظامی در زمینه هایی مانند آموزش، تمرینات نظامی مشترک و جمع آوری اطلاعات امضا کردند. علاوه بر این، صنعت دفاعی ترکیه به سرعت در حال تسلط بر بازار رو به رشد هواپیماهای بدون سرنشین در آسیای مرکزی است و در نتیجه تسلط مسکو به عنوان تامین‌کننده اصلی تسلیحات منطقه را تضعیف می‌کند.

از آنجایی که روسیه درگیر جنگ در اوکراین و تضعیف در قفقاز جنوبی است، تضمین های امنیتی آن برای کشورهای آسیای مرکزی بیش از پیش پوچ به نظر می رسد. واضح است که درگیری‌های مرزی خشونت‌آمیز در سال‌های 2021 و 2022 میان ارتش‌های قرقیزستان و تاجیکستان، هر دو عضو ائتلاف نظامی CSTO به رهبری روسیه و هر دو با پایگاه‌های نظامی روسیه در سرزمین‌های خود، تنها پاسخ کمتر مؤثر روسیه را برانگیخت. در عوض، ترکیه برای حمایت از تلاش‌های صلح بین قرقیزستان و تاجیکستان وارد عمل شد و به سمت توافق مرزی پیشرفت کرد.

نقش ترکیه در تقویت کریدور میانه

همکاری ترکیه همچنین به احیای کریدور تجاری و حمل و نقل ترانس خزر که بیشتر به کریدور میانی معروف است، به عنوان یک مسیر تجاری جایگزین بین اروپا و آسیا با دور زدن روسیه کمک خواهد کرد. کریدور میانه شبکه‌ای از جاده‌ها، راه‌آهن‌ها و کشتی‌ها و همچنین خطوط دریایی است که اروپا و آسیا را از طریق آسیای مرکزی، قفقاز جنوبی و ترکیه به هم متصل می‌کند.

برای کشورهای قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی، کریدور میانه منعکس کننده دیدگاه آنها برای تجارت بین قاره ای بین چین و اروپا است و آنها را به طرح دروازه جهانی اتحادیه اروپا و همچنین ابتکار کمربند و جاده چین مرتبط می کند. قزاقستان دروازه اصلی آسیای مرکزی است. با این حال، چین در حال برنامه ریزی یک مسیر اضافی در جنوب آسیای مرکزی با ساخت راه آهن چین- قرقیزستان-ازبکستان است که احتمالاً به کریدور میانی متصل می شود.

با توجه به افزایش تقاضا برای مسیرهای دریایی غیر روسیه، فعالیت‌های ترانس خزر برای افزایش کارایی کریدور میانی تشدید شد.

از دیدگاه آنکارا، یک کریدور تجاری بدون مانع از استانبول به آسیای مرکزی در افق خودنمایی می کند. در حال حاضر کریدور اصلی حمل و نقل قفقاز جنوبی همچنان راه آهن باکو – تفلیس – قارص است که آذربایجان را از طریق گرجستان به ترکیه و از آنجا به اروپا متصل می کند. با این حال، ظرفیت این مسیر برای رسیدگی به جریان های تجاری رو به رشد ترانس خزر کافی نیست. در این زمینه، ترکیه، جمهوری آذربایجان و چهار کشور ترک زبان در آسیای مرکزی متعهد شده اند که به طور مشترک کریدور زنگزور را که یک کریدور حمل و نقل پیشنهادی بین بخش های غربی آذربایجان از طریق ارمنستان به منطقه نخجوان آذربایجان و ترکیه است، ترویج دهند. این کریدور نیازمند توافقنامه صلح بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان است و جایگزین احتمالی برای دور زدن ارمنستان گذرگاه ارس در استان آذربایجان شرقی ایران خواهد بود.

با توجه به تقاضای رو به رشد برای مسیرهای دریایی غیرروسیه، فعالیت های ترانس خزر برای افزایش کارایی کریدور میانی تشدید شده است. آذربایجان، گرجستان، قزاقستان و ترکیه بر سر نقشه راه توسعه این کریدور تا سال 2027 توافق کردند و می خواهند ظرفیت این کریدور را از ظرفیت فعلی 2 میلیون تنی به 10 میلیون تن بار افزایش دهند. برای تحقق این امر، کشورهای کریدور میانه باید بر چندین محدودیت برای جذابیت مسیر غلبه کنند، مانند روش های حمل و نقل و تجارت دست و پا گیر، گذرگاه های محدود مرزی و بنادر دریایی، و همچنین ظرفیت ناوگان کانتینری پایین و کشتی های ناکافی برای جابجایی حجم زیاد از کالاها گام مهمی در این راستا در ابتدای ژانویه برداشته شد. نمایندگان اتحادیه اروپا اعلام کردند که سرمایه گذاران اروپایی و بین المللی متعهد به سرمایه گذاری 10 میلیارد یورویی در برنامه توسعه کریدور میانه خواهند شد.

اختلال در حمل و نقل تجاری و لجستیک به ویژه برای اقتصاد وابسته به انرژی قزاقستان مشکل ساز است. حدود 80 درصد از صادرات نفت این کشور از طریق روسیه به بازارهای غربی ترانزیت می شود. در سال 2022، روسیه جریان را قطع کرد و قزاقستان را بر آن داشت تا همکاری خود را با آذربایجان برای هدایت مجدد انرژی به اروپا از طریق دریای خزر گسترش دهد. ترکمنستان با ذخایر عظیم گاز طبیعی خود، همچنین مذاکرات با آذربایجان، ترکیه و کمیسیون اروپا را در مورد توسعه خط لوله ترانس خزر به اروپا که از مدت ها قبل برنامه ریزی شده بود، افزایش داده است، پروژه ای که نیاز به سرمایه گذاری قابل توجهی دارد. برای کشورهای غنی از منابع آسیای مرکزی، موقعیت ترکیه به عنوان قطب گاز و نفت و همچنین دسترسی کلیدی به بازارهای انرژی غرب بسیار مهم است.

اتحادیه جهانی ترکیه

مانند روسیه، ترکیه نیز در حال ترویج قالب چندجانبه خود – سازمان کشورهای ترک – است که از یک سکوی گفتگو به سازمانی تبدیل شده است که همکاری همه جانبه را در همه جنبه های زندگی ترویج می کند. کشورهای عضو – ترکیه، آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان و ازبکستان – چشم انداز جاه طلبانه جهان ترکی 2040 را پذیرفته اند. هدف این است که این سازمان معادل ترکی زبان اتحادیه اروپا شود و متعهد به حرکت آزادانه باشد. کالاها، سرمایه، خدمات و فناوری بین کشورهای عضو. علاوه بر این، بانک سرمایه گذاری ترکیه تشکیل شد و ترکمنستان کاملاً بی طرف، که معمولاً از اتحادهای چند جانبه اجتناب می کند، به عنوان ناظر به این گروه پیوست.

سازمان کشورهای ترک پروژه های متعددی را با هدف ارتقای همبستگی و اتحاد ترک ها در نظر گرفته است. سازمان بین المللی فرهنگ ترکیه TURKSOY پروژه های مشترک فرهنگی و علمی را در کشورهای بلوک ترک اجرا می کند.

در نهایت، این پروژه قدرت نرم با ایده مسکو در مورد صلح روسی رقابت می کند – جهانی روسی متشکل از کشورهای خواهر که ارزش ها و هنجارهای روسی را به اشتراک می گذارند و به زبان روسی و همچنین گذشته مشترک شوروی محدود شده اند. اما آذربایجان و کشورهای آسیای مرکزی دستخوش تغییرات اجتماعی و جمعیتی سریعی هستند که بر شکل گیری هویت آنها تأثیر می گذارد. بیش از 70 درصد از جمعیت آسیای مرکزی زیر چهل سال سن دارند و فرهنگ روسی در حال از دست دادن نقش مسلط خود در منطقه با ظهور نسل بزرگ پس از شوروی بدون تجربه شخصی از اتحاد جماهیر شوروی است.

با پیامدهای غیرقابل پیش بینی جنگ در اوکراین، کشورهای قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی چاره ای جز تلاش برای تنوع بخشیدن به روابط دیپلماتیک خود و جستجوی مسیرهای جایگزین برای بازارهای بین المللی ندارند. ترکیه به تقاضای فزاینده برای مشارکت های جایگزین پاسخ می دهد. ترکیه به عنوان یک وزنه تعادل در مقابل روسیه در سراسر دریای خزر ظاهر شده است و راه خود را به دفاع، انرژی و فرهنگ باز کرده است – مناطقی که در مرکز نفوذ مسکو قرار دارند.

اگرچه ترکیه یکی از اعضای ناتو است، اما از نظر ایدئولوژیک نه به غرب و نه به محور پکن-مسکو-تهران تعلق دارد.

این واقعیت برای ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا چه معنایی دارد؟ ترکیه یک کشور متحد و کلیدی است که باید مورد توجه قرار گیرد. اهمیت آن با همراهی روسیه با چین و ایران، محوری از دولت‌های تجدیدنظرطلب که مصمم به تضعیف اصول، قواعد و نهادهای نظم بین‌المللی پس از جنگ سرد هستند و به نظر می‌رسد اعضای آن استراتژی‌های خود را هماهنگ می‌کنند، افزایش می‌یابد.

در دوره کنونی رقابت ژئوپلیتیکی، ترکیه که یک قدرت منطقه‌ای تثبیت‌کننده اوضاع بود، می‌تواند به عنوان یک دولت نوسانی شناخته شود. اگرچه ترکیه یکی از اعضای ناتو است، اما از نظر ایدئولوژیک نه به غرب و نه به محور پکن-مسکو-تهران تعلق دارد. مانند بسیاری دیگر از قدرت‌های منطقه‌ای و میانی، آنکارا از شرط‌بندی‌های خود جلوگیری می‌کند و روابط اقتصادی، دیپلماتیک، نظامی و فناوری را با اعضای هر دو بلوک دنبال می‌کند.

در نهایت باید گفت که ترکیه برنامه خاص خود را دارد و از روسیه و چین تبعیت نمی کند. بنابراین افزایش قدرت ترکیه به عنوان وزنه تعادل در مقابل این محور در راستای منافع غرب است. بخشی از این سیاست حمایت و پرورش همگرایی روزافزون جهان ترک و پیوند دادن این گروه از کشورهایی است که به لحاظ استراتژیک در شرق و غرب دریای خزر و نزدیک به معماری امنیتی اروپا قرار دارند. برای این منظور، قدرت های غربی باید حمایت خود را از همکاری های منطقه ای رو به رشد در آسیای مرکزی افزایش دهند. این امر وزن جمعی آنها را افزایش می دهد و آسیب پذیری آنها را در برابر دستکاری نیروهای رویزیونیست کاهش می دهد.